بهداشت دستگاه مردانه و زنانه

دستگاه تناسلی تنها دستگاهی از بدن است که برای زندگی خود فرد حیاتی نیست امّا برای بقای نسل لازم است. در فرآیند تولید مثل انسان دو سلول جنسی نقش دارند: سلول جنسی مردانه یا  اسپرم که محصول دستگاه تناسلی مردانه است و سلول جنسی زنانه یا تخمک که محصول دستگاه تناسلی زنانه است.و از ترکیب این دو سلول ، سلول تخم بوجود می آید که جنین انسانی در رحم از این سلول بوجود می آید.

 

 
1- دستگاه تناسلی مردانه :
دستگاه تناسلی مردانه
وظیفة دستگاه تناسلی مردانه تولید، تغذیه و انتقال اسپرم است. اجزاء دستگاه تناسلی مردان هم در داخل و هم در خارج لگن قرار دارند. دستگاه تناسلی مردانه شامل قسمتهای زیر است:
1- بیضه‌ها
2- لوله‌ها خارج کننده اسپرم به نام اپی دیدیم و وازدفران
3- غدد ضمیمه شامل پروستات و غدد منی ساز
4- آلت مردانه
در مردی که به بلوغ رسیده است، دو بیضه  که در داخل کیسة بیضه در خارج بدن قرار گرفته‌‌اند- وظیفة تولید و نگهداری میلیونها سلول اسپرم را بر عهده دارند. بیضه‌ها تخم مرغی شکل هستند بیضه‌ها علاوه بر تولید و نگهداری اسپرم، هورمونهای مردانه مانند تستوسترون را تولید می‌کنند. تستوسترون نقش اساسی در بلوغ پسر دارد و با پیشرفت بلوغ، بیضه‌ها مقدار بیشتری از این هورمون تولید می‌کنند. تستوسترون هورمونی است که باعث می‌شود پسران صدای بم‌تر و کلفت‌تری پیدا کنند، بدنشان عضلانی شود، موهای بدن و صورتشان رشد کند.
آلت مردانه از دو بخش تشکیل شده است: بدنه آلت و سر آلت. در نوک آلت در قسمت سر آن یک سوراخ کوچک وجود دارد که خروجی پیشابراه است و ادرار و منی از آن خارج می‌شوند.وظیفه آلت مردانه رساندن مایع منی  به تخمک است تا تخم بارور شود و جنین تولید شود.
برخی از بیماری های مهم دستگاه تناسلی مردانه 1- آسیب به بیضه: کوچکترین ضربه به بیضه باعث درد بسیار و تورم می‌شود. در صورت درد شدید در ناحیة بیضه باید بلافاصله به پزشک مراجعه کرد
2- سرطان بیضه: این سرطان یکی از سرطانهای شایع در مردان کمتر از ۴۰ سال است. سرطان تولید بی‌رویه سلولهاست که در صورتیکه به موقع تشخیص و درمان نشود می‌تواند کشنده باشد. سرطان بیضه در صورتیکه زود تشخیص داده شود به خوبی به درمان پاسخ می‌دهد. به همین جهت همة‌ پسران باید به صورت منظم بیضه خود را معاینه کنند تا مطمئن باشند که تودة‌ غیر طبیعی در آن بوجود نیامده است.
3- بیماریهای منتقله جنسی از طریق برقراری رابطة‌ جنسی با فرد آلوده به بدن انتقال می‌یابد. عفونت‌هایی مانند ایدز، زگیل تناسلی، سیفلیس، سوزاک، کلامیدیا، تبخال تناسلی و هپاتیت ب در صورت عدم رعایت اصول محافظتی از فرد آلوده به فرد دیگر در اثر رابطة جنسی قابل انتقال هستند. در صورتیکه که فرد هر یک از علایم یا بیماریهای ذکر شده را دارد باید با  پزشک خود مشورت نمایید. اکثر بیماریهای دستگاه تناسلی مردانه قابل درمان هستند.
4- شپش عانه
از راه های جنسی و غیر جنسی انتقال یافته و با خارش شدید همراه است. تخم های شپش بر روی تنه ,موی نواحی عانه و پلک ها یافت می شوند. درمان شامل استفاده از شامپوی لیندان 1% به مدت 4 دقیقه , کرم پرمترین , شستشوی البسه آلوده و درمان شریک جنسی بیمار می باشد.
5- گال
آلودگی با یک حشره کوچک منجر به خارش شدید وگسترده می شود. آلودگی تنه آلت ,سر آلت یا پوست کیسه بیضه شایع و مشخص کننده می باشد و با تشکیل ندول همراه است. درمان همانند شپش بوده و تمام اعضای خانواده را شامل می گردد.
6- عفونت های قارچی
مشخصه آن وجود پلاکی بزرگ , مهاجر و با لبه برآمده بر روی سطح داخل ران و کشاله ران می باشد. بر خلاف کاندیدازیس , این ضایعه بر پوست کیسه بیضه اثر نمی کند. خارش شدید بوده و درمان با عوامل ضد قارچ موضعی صورت می گیرد.
نکاتی در باره بهداشت و مراقبت از دستگاه تناسلی مردانه
1- در مورد بهداشت دستگاه تناسلی مردانه  شستشوی مداوم و زدودن موهای زائد آن در عین سادگی بسیار موثر خواهد بود. همچنین بهتر است دستگاه باید تناسلی پس از هربار شستشو حتما خشک شود تا زمینه حضور عوامل بیماریزا فراهم نشود.
2-  معاینه کردن بیضه ها در فواصل منظم می تواند فرد را از وجود یا عدم وجود سرطان بیضه مطلع می کند. سرطان بیضه یکی از شایع ترین تومورهای توپری است که در سنین 20 تا 35 سالگی بیشترین بروز را دارد. سرطان بیضه در صورتی که زود تشخیص داده شود کاملا قابل درمان است
شرایطی که در آنها ریسک بروز سرطان بیضه بیشتر از جمعیت عادی است عبارتند از:
سابقه فامیلی سرطان بیضه، سابقه بیضه نزول نکرده و وجود توده در بیضه.
علت بوی بد ناحیه تناسلی مردان معمولا از این چند حالت خارج نیست. 1- اگر مردی به هر دلیل ختنه نشده است باید به طور مرتب ترشحات جمع شده در زیر پوست سر آلت را تمیز کند مخصوصا در زمانی که هوا گرم است چون به مرور زمان جمع می شود و ایجاد مشکل می کند. 

 دستگاه تناسلی زنانه
دستگاه تناسلی زنانه در درون بدن در محوطه لگن قرار گرفته است. دستگاه تناسلی زن از دو بخش خارجی و داخلی تشکیل شده است.
دستگاه تناسلی خارجی شامل فرج ، مهبل (واژن) و پرده بکارت است
 در دخترانی که هنوز رابطة جنسی نداشته‌اند اکثر قسمت‌های خروجی واژن با لایه ای نازک به نام پردة بکارت پوشیده شده است. پرده بکارت به صورت یک ورقه نازک (به ضخامت ۱ یا ۲ میلی متر) درست در پشت لب های کوچک فرج قرار دارد و دهانه مهبل را می چوشاند. در پرده بکارت منافذی برای خروج خون قاعدگی وجود دارد. منفذ پرده بکارت در افراد مختلف، اندازه و شکل متفاوتی دارد اشکال مختلف پرده بکارت شامل : حلقوی، دندانه‌ای، هلالی، دو سوراخه، یک طرفه و بدون سوراخ است. در مورد پرده بکارت باید به موارد زیر توجه کرد.
1- به ندرت ممکن است نوزاد دختر بدون این پرده متولد شود. ورزش‌هایی مثل دوچرخه سواری، ژیمناستیک و اسب‌سواری ممکن است به این پرده آسیب بزند.
2- اغلب در اولین نزدیکی این پرده پاره شده و منجر به خونریزی مختصر می‌شود. به ندرت ممکن است این پرده حالت ارتجاعی داشته باشد و حین نزدیکی پاره نشود. بعضی انواع پرده‌های بکارت فقط حین زایمان پاره می‌شوند.
3- در موارد بدون سوراخ ممکن است لازم شود، این پرده توسط پزشک یا ماما برای خروج خون قاعدگی برداشته شود.
دستگاه تناسلی داخلی از واژن، رحم، لوله‌های رحمی و تخمدانها تشکیل شده است
واژن لوله‌ای عضلانی است که از فرج در بیرون بدن تا رحم در داخل بدن امتداد دارد. طول واژن ۱۲-۸ سانتی‌متر در زنان بالغ است. واژن محل قرار گرفتن آلت مردانه در حین رابطة جنسی است و با اعصاب موجود در آن لذت جنسی در حین رابطه جنسی را برای زن بوجود می آورد. واژن همچنین راهی از رحم به بیرون برای خارج کردن نوزاد در زمان تولد است. همچنین خونهای قاعدگی از این طریق از رحم به بیرون بدن می‌آید.
رحم مانند یک گلابی وارونه در محوطه لگن قرار دارد که کارکرد اصلی آن نگهداری و تغذیه جنین در حال رشد در طی حاملگی است. همچنین در هنگام فعالیت جنسی، اسپرم درون مایع منی مرد دستگاه تناسلی مردانه پس از ورود به واژن، شنا کرده و از طریق رحم و سپس لوله های رحمی خود را به تخمک می رساند که در صورت حضور تخمک، بارور شدن آن امکانپذیر می گردد.
تخمدانها در زمان بلوغ معمولاً ۵-۴ سانتی‌متر طول دارند. تخمدانها علاوه بر منبع تأمین تخمک، به عنوان غدد درون ریز بدن زن نیز عمل می‌کنند و استروژن و پروژسترون که هورمونهای زنانه هستند تولید می کنند.
بیماریها و مشکلاتی که برای دستگاه تناسلی زنانه ممکن است اتفاق بیفتد
1- التهاب و عفونت واژن و فرج:
ممکن است در اثر عوامل عفونی یا غیرعفونی مانند تماس با بعضی مواد تحریک کننده (مانند یک صابون خاص) بوجود آید. در مواردی که میکروب عامل بیماری باشد، رعایت نکردن بهداشت معمولاً علت آن است مثلاً اگر هنگام نظافت، ناحیة‌ تناسلی از عقب به جلو شسته شود میکروبهای موجود در مقعد به این ناحیه می‌رسند و می‌توانند عفونت ایجاد کنند. برای پیشگیری همیشه باید ناحیة تناسلی را از جلو به عقب بشورید. ازعوامل دیگر،  بیماریهای مقاربتی در زنانی است که از نظر جنسی فعال هستند. علامت التهاب این ناحیه، قرمزی، خارش ناحیة تناسلی و خروج ترشحات از واژن است که می‌تواند بد بو باشد. برای تشخیص و درمان این مشکل باید به پزشک مراجعه نمایید
2- خونریزی غیر طبیعی از واژن، یعنی خونریزی غیر از زمان قاعدگی. علت معمولاً وجود یک جسم خارجی مانند یک تکه دستمال کاغذی باقیمانده درون واژن است. گاهی علت وارد شدن ضربه به ناحیه است. برای تشخیص و درمان این مشکل باید به پزشک مراجعه نمایید
3- حاملگی نابجا:
گاهی تخمک بارور شده به سمت رحم حرکت نمی‌کند و مثلاً در داخل (لوله رحم) به سرعت شروع به رشد می‌کند و یا اصلاً وارد لولة‌ رحم نمی‌شود و در محوطة لگن شروع به رشد می‌کند که به آن حاملگی نابجا می‌گویند. علامت اصلی آن درد شکم در زنی است که احتمال بارداری دارد. مراجعه هر چه سریعتر به پزشک لازم است زیرا که برای درمان آن ممکن است جراحی مورد نیاز باشد.
4- کیست تخمدان:زمانی است که حفره‌ای غیر طبیعی در درون تخمدان ایجاد شود و در داخل آن مایع جمع شود.
کیست تخمدان نسبتا شایع است و اکثر آنها تا زمانیکه کوچک باشند مشکلی ایجاد نمی‌کنند امّا در صورتیکه این کیست شروع به بزرگ شدن کند می‌تواند درد شکمی ایجاد کند و در داخل خود خونریزی کند. کیست تخمدان در اکثر موارد خودبخود از بین می‌رود و درمان خاصی نمی‌خواهد ولی در صورتیکه علامت دار شود ممکن است پزشک تصمیم بگیرد که مدتی قرض جلوگیری از بارداری به بیمار بدهد تا کیست کوچک شود. در بعضی موارد نیز با جراحی کیست خارج می‌شود
5- اختلالات قاعدگییک سیکل (دوره)  قاعدگی طبیعی معمولا بین ۲۱ تا ۳۵ روز طول می کشد. در صورتیکه زمان یک سیکل کمتر از ۲۱ روز یا بیشتر از ۳۵ روز باشد، باید برای بررسی بیشتر به پزشک مراجعه کرد  طول یک سیکل قاعدگی  تعداد روزها از زمان اولین روز شروع خونریزی  تا اولین روز شروع خونریزی در سیکل بعد است
مقدار کل خونریزی قاعدگی در هر سیکل معمولا بطور متوسط ۳۵ میلی لیتر (کمتر از نصف استکان) و حداکثر ۸۰ میلی لیتر است. در صورتیکه میزان خونریزی بیش از ۸۰ میلی لیتر باشد، برای بررسی بیشتر باید به پزشک مراجعه کرد. در صورت تأخیر در درمان ممکن است کم خون ایجاد شود . یک قاعدگی طبیعی نباید بیش از ۷ روز به طول بینجامد. در صورت طولانی شدن خونریزی قاعدگی بررسی پزشکی لازم است
 آمنوره یا قطع قائدگی زمانی است که دختری ۱۶ سال دارد ولی تا کنون قاعده نشده است و یا سه سال از زمان بلوغ او می‌گذرد ولی هنوز قاعده نشده است و یا علایم بلوغ را تا سن ۱۴ سالگی از خود نشان نداده است. همچنین در کسی که قبلاً قاعده شده است ولی برای مدت طولانی دیگر بدون آنکه حامله باشد، قاعده نشده است در این موارد بررسی پزشکی مورد نیاز است
6- بیماریهای منتقله جنسی از طریق برقراری رابطة‌ جنسی با فرد آلوده به بدن انتقال می‌یابد. عفونت‌هایی مانند ایدز، زگیل تناسلی، سیفلیس، سوزاک، کلامیدیا، تبخال تناسلی و هپاتیت ب در صورت عدم رعایت اصول محافظتی از فرد آلوده به فرد دیگر در اثر رابطة جنسی قابل انتقال هستند. در صورتیکه که فرد هر یک از علایم یا بیماریهای ذکر شده را دارد باید با  پزشک خود مشورت نمایید. اکثر بیماریهای دستگاه تناسلی مردانه قابل درمان هستند.
نکاتی در باره بهداشت و مراقبت از دستگاه تناسلی زنانه 1- زدودن موهای زائد ناحیه دستگاه تناسلی-ادراری در از بین بردن میکروب و باکتری های مرده محیط بسیار کمک می کند .
2- استفاده از لباس زیر مناسب هیچگاه نباید از لباس زیر ارزان که از جنس مواد نا مناسب تهیه می شوند استفاده کرد و باید مرتب شورت را شست تا به ترشحات آلوده نشود چون این ترشحات عامل اصلی بوی بد این ناحیه هستند
3- شستشوی مرتب و دقیق دستگاه تناسلی . خانمها بدلیل شکاف و شیارهای موجود در دستگاه تناسلی- ادراری باید درنظافت خود بویژه با آبگرم دقت کنند .
4- تمیز نگه داشتن محیط مدخل واژن
5- استفاده از نوار بهداشتی استاندارد و مناسب و تعویض آن حداقل هر ۳ ساعت و حداکثر هر 6 - 12 ساعت