خانواده یک واحد کوچک اجتماعی است که با پیمان ازدواج یک زن و مرد شکل می گیرد و با تولید و تکثیر فرزندان توسعه و استحکام می یابد. جوامع بزرگتر نیز از همین واحدهای کوچک تشکیل می شود. بشر از آغاز، زندگی خانوادگی را به عنوان بهترین نوع زندگی برگزیده و در همه زمانها و مکانها بدان پایبند بوده و هست. این نوع زندگی از امتیازات انسان محسوب می شود و فواید گوناگونی را دربر دارد، از جمله اینکه زن و مرد را از پریشانی و بی هدفی نجات می دهد و به خانواده وابسته و دلگرم می سازد. زن و مرد در کانون گرم و با صفای خانوادگی از نعمت انس و مودت و لذت جوییهای مشروع زناشویی بهره مند می شوند و فرزندان مشروعی را تولید کرده، در تعلیم و تربیت آنان می کوشند و به عنوان بهترین آینده سازان و یادگار از خویشتن باقی می گذارند. پرورش فرزندان و انس با آنان یکی از بهترین لذتهای زندگی است.
بنابراین سلامت و سعادت یک جامعه، تا حدود زیادی به وضع خانواده ها و کیفیت
روابط بین زن و شوهر و والدین و فرزندان بستگی دارد. هرچه روابط اعضای
خانواده بهتر و سالمتر باشد زندگی شیرین تر و با صفاتر خواهد بود و فرزندان
نیز بیشتر به خانواده وابسته می مانند و از خطر انحراف مصونیت پیدا می
کنند.
اسلام برای تحقق اهداف ازدواج و تحکیم بنیاد خانواده روی دو امر تأکید
دارد: یکی ایمان و دیگری اخلاق و به کسانی که قصد ازدواج دارند توصیه می
کند که دین و اخلاق همسر خود را نیز منظور بدارند. در روایات آمده است؛
مردی خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله آمد و در امر ازدواج با ایشان
مشورت نمود. آن حضرت فرمود: با زن دیندار ازدواج کن تا خیر فراوانی نصیب تو
شود. (وسائل الشیعه ج 20 ص 39).
رعایت اخلاق عامل بقای خانواده
دین اسلام برای حسن رابطه بین زن و شوهر، بقاء و استحکام بنیاد خانواده و
برای جلوگیری از اختلافات خانوادگی و وقوع طلاق نیز بهترین وسیله را رعایت
ارزشهای اخلاقی می داند و در این باره توصیه های فراوانی دارد . اسلام
ازدواج را پیمانی مقدس می داند که در بین یک زن و مرد، به اعتبار اینکه دو
انسان هستند بسته می شود و مهمترین هدفش تأمین نیازهای انسانی و آرامش و
سکون و انس زن و مرد با یکدیگر است و حتی لذّت جوییهای مشروع جنسی و اشباع
غریزه و تولید و پرورش فرزندان را نیز در راه تأمین هدف عالی انسانی محسوب
می دارد.
قرآن در این باره می گوید: و از نشانه های خداست که برای شما از جنس خودتان
همسرانی بیافرید تا بسوی آنان آرامش بیابید، و در میان شما محبت و دلسوزی
قرار داد، همانا که در این موضوع برای اندیشمندان نشانه هایی است. (روم آیه 21).
در آیه مذکور انس و آرامش خانوادگی به عنوان ثمره ازدواج معرفی شده
است و این موضوع بسی برتر از امکان اشباع مشروع غریزه جنسی است. در پیمان
زناشویی زن و مرد با تمام وجود به سوی همدیگر جذب شده، متحد و یک دل می
گردند و در تمام ابعاد زندگی در خدمت یکدیگر قرار می گیرند و مأنوس و هم
فکر و هم راز و یک هدف می شوند.
در آیه یاد شده زندگی خانوادگی بر دو پایه نیرومند مودّت و رحمت استوار
گشته است. یکی از پایه های ازدواج مودت و علاقه زن و شوهر نسبت به یکدیگر
است، یعنی خوبیها و نقاط مثبت یکدیگر را مورد توجه قرار می دهند و از صمیم
قلب همدیگر را دوست می دارند. هر یک از آنان، دیگری را نعمتی ارزشمند از
جانب خدا و وسیله انس و الفت و آرامش و دلگرمی و شریک در زندگی می شمارد و
از این نعمت بزرگ قدر دانی و سپاسگذاری می کند.
پایه دیگر ازدواج که در آیه بدان اشاره شده، رحمت یعنی مهربانی و دلسوزی
است. هرگاه یکی از زوجین با نقصان و ضعف و نیازی در همسرش مواجه شد با دیده
ترحم و دلسوزی به آن می نگرد و فکر می کند که او یک انسان است و انسان بی
نقص نیست، چنانکه خودش نیز بی عیب نیست. لذا دلش به حال او می سوزد و سعی
می کند با نرمی و مدارا و از روی مهربانی و دلسوزی نقص او را در صورت امکان
برطرف سازد، و در غیر این صورت او را با همان حال می پذیرد و نقصانش را
نادیده می گیرد و به زندگی ادامه می دهد. لازمه رحمت و دلسوزی این است که
همچنانکه زن و شوهر خیر و صلاح خود را می خواهد در همه حال خواستها و
تمایلات همسرش را نیز منظور بدارد و هرچه را برای خود می خواهد برای او نیز
بخواهد و همواره به فکر تأمین سعادت، آسایش و آرامش او نیز باشد.
قرآن در این باره تعبیر بسیار جالبی دارد و زن و شوهر را چنین توصیف می
کند: زنان برای شما لباس هستند و شما نیز برای آنان لباس هستید. (بقره آیه 187).
لباس مجموع بدن انسان را با همه کمالات و نواقص، خوبیها و بدیها و
زیباییها و زشتیها در بر می گیرد، از سرما و گرما و خطرها حفظ می کند، بر
زیباییهایش می افزاید و عیوبش را می پوشاند. لباس نزدیکترین اشیاء نسبت به
انسان است و از جمله نیازهای اولیه به شمار می رود. زن و شوهر نیز نسبت به
یکدیگر باید همانند لباس باشند و همدیگر را با همه نواقص و کمالات بپذیرند،
حافظ و نگهبان و آرامش بخش یکدیگر باشند، بر زیباییهای هم بیافزایند، عیوب
هم را بپوشانند و راز نگهدار و محرم اسرار همدیگر باشند.
اسلام در مورد روابط بین زن و شوهر و زندگی خانوادگی این گونه می اندیشد و
آن را بر چنین پایه هایی استوار ساخته است. تشکیل چنین خانواده هایی در خور
انسان است و سعادت جسمانی و نفسانی، دنیوی و اخروی او را تأمین می کند.
اگر بنیاد خانواده ها بر پایه های ایمان و محبت و دلسوزی استوار گشت، کانون
خانواده را گرم و با صفا می سازد و از کشمکشها و اختلافات و طلاق و
فروپاشی جلوگیری می کند.
امام سجاد (ع) در رساله حقوق خود می فرمایند: اما حق کسی که به جهت ازدواج
رعیت تـو حساب می شـود؛ بر تو آنست که بدانی؛ خداوند متعال قرار داده است
اورا تسکین دهنده و آرامش بخشنده و نگهدارنده و مونس برای تو؛ پس بر هردو
نفر شما واجب است که قدر این مصاحبت را بدانید و از خداوند متعال به خاطر
این نعمت تشکر نمائید ؛ زیرا که ایـن نعمت از ناحیـه اوست و واجب است که با
نعمت خداوند بدیده تکریم و احترام نگاه شـود و با مهربانی و لطف و خوشروئی
با آن برخورد نمائید .